Тылбыт-өспүт туһа диэн айахпытын аһан айаарабыт эрээри кэпсиир-ипсиир, этэр-саҥарар өттүгэр сылтан-сыл ахсын мөлтөөн-ахсаан иһэрбитин ама киһи мэлдьэһиэй?
Ол курдук бары эйгэҕэ: көннөрү бодоруһарга даҕаны, ускуустуба, култуура, айар-суруйар даҕаны эйгэҕэ ити бэлиэтэнэр. Ыраата барбакка спорт эйгэтин даҕаны ылан көрүөҕүҥ. Биллэрин курдук көрдөрөр-иһитиннэрэр хампаанньа биһиэхэ тылы-өһү сааһылаан саҥарар, үөрэтэр-такайар, “маннык саҥарыахха наада” диэн сүбэлиир, холобур оҥостор соҕотох ханаалбыт буолар эбээт. “Киһи үөрэнэн саҥарар, истибитин туһанан онно олоҕуран саҥарар”, – диэн бэрт сөпкө этэллэр.
Мантан аллара Бороҕоҥҥо буолан ааспыт Саха сирин норуоттарын VIII оонньууларын туһунан спорт комментатора Н.Бэстиинэп оҥорбут алҕастарыгар кыракый бэлиэтээһиннэри оҥоруум.
Биһиги сир-дойду аатын хаһан эмэ таба саҥарарга үөрэниэхпит дуо? Бэстиинэп эттэ эрэ диэн аны Анаабыр диэбэккэ, Анабар диирбит кэлбит эбит дии. “Хоту уолаттара тусталлар”. Хоту дойду уолаттара диэтэххэ хайдах буолуой?
“Дальнай Восток” чемпиона, мантыкпыт Уһук Илин дэммитэ этэ буолбатах дуо? Урукку бөҕөс, спортивнай комментатор Сэмэн Сэргиэйэбис Окоёмов тустууга туттуллар албастары, бүрүйүөмнэри сахатытан испитэ. Холобур, Н.Бэстиинэп курдук “прогиб”, “накрывание”, “ножница” диэннэри, “кэдэрийэн бырахта”, “саба баттаата”, “кыптыйдаата” эҥин диэннэри. Кырдьаҕас биллэрээччи этэрэ-кэпсиирэ уус-уран өттүнэн эдэр уолаттардааҕар быдан үрдүк таһымнаах этэ. Онтон үөрэниэххэ баара.
Киһи чахчы билэр эрэ суолун этэрэ, саҥарара ордук. Холобур: “Бириэмэ уу сүүрүгүн курдук бүтэн иһэр”, “Уу сүүрүгүнүү түргэнник устан иһэр”, – диэччилэр.
Бэтэрээ, Дьокуускайга олорор араадьыйа үлэһитэ ааттаах киһи: “Сөп-сөп. Хорошо. Тутатына сразу истиэхпит”, – буолар (1990 сылга диэри бааһынайдыырбыт хаала илик эбит).
Дьэ, онон, киһини “тиэрэ саайан” түһэрэр (тиэрэ анньан буолла ини), “ынырык” күүстээх (баһыйар күүстээх, лаппа күүстээх) тустууктары истэн пока үөһэ пока бөҕөтүн түһэрэн истэн бүттэхпит дии. Тустуубут сайдарын туһугар кыһанааччылар тылбыт сайдарын туһугар үлэлииллэрин эмиэ умнумуохтарын наада этэ. Ханнык баҕарар этээччи-кэпсээччи тылын-өһүн чочуйар, сыллата сайда, тупса турары ситиһиэхтээх. Н.Бэстиинэпкэ ити тоҕо эрэ кыаллыбат. Атыттар, холобур, Дьулустаан курдук тустуу туһа диэн эмиэ этэр-саҥарар биллэрээччи сайда сатыыр ээ. Кини: “Хараҕа умайбыт”! Аньыы даҕаны, киһи хараҕа умайдаҕына хайа аанньа буолуой?.. Өссө: түргэн саҥатыгар үлүһүйэн “сирэй-сирэйгэ” диэххэ сөп эрээри, харах-харахха хайдах да буолбат. Олус омуннаах буолуу сыыһа-халты туттарга төрүөт буолара саарбаҕа суох.
Аны билигин атын араҥа тылын-өһүн истэн-сэргэлээн көрүөҕүҥ.
Дьиҥэр, ханнык баҕарар киһи кэпсэтэ сорунан баран, салайааччыны бэйэтин кытта атах тэпсэн олорон кэпсэтэрэ ордук этэ. Ону баара орто, онтон алын даҕаны салайааччылар “өлөр даҕаны” сололоро суох быһыылаахтар. Онон өрүү буоларын курдук дьону (норуоту) кытта кэпсэтэргэ куруук салайааччыны солбуйааччы буолар. Бу дьон (салайааччы) кырдьык солото-билэтэ суоҕа дуу, сахалыы сатаан саҥарбатыттан кыбыстара дуу, өссө биллибэт ээ.
Онон, өлүө дуу быстыа дуу, солбуйааччы киирэн тойонун туһугар толук түһэригэр тиийэр. Сырыы ахсын сарсыарда араадьыйаҕа буоллун, телевидениеҕэ буоллун – илээн-былаан киһи сэрэйбэҕинэн эрэ өйдүүр саҥата-иҥэтэ барбыта ыраатта уонна устунан үөрүйэх да буолан хаалла.
Биир кэм: производство, животноводство, поддержка, поддержкалыахпыт, анализтаан көрдөххө, минсельхоз, направление биэрбит, агросостав, оскуоланы бүтэрээһин, студент буолааһын, үлэҕэ ананааһын о.д.а..
Чиновник аймах маннык саҥаҕа батыллан баран олорор, онтон оронон тахсар туһунан санаан да көрбөт.
Дьиҥэр: “Оҥорон таһаарыы, сүөһү иитиитэ, көмөлөһөбүт, өйүүбүт, ырытан-сыаналаан көрдөххө, тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ, дьаһайабыт, ыйан-кэрдэн биэрэбит”, – диир оннук үлүгэр үрдүк үөрэҕи да, өркөн өйү да эрэйбэт эбээт.
Оҥку.