“Туймаадаҕа” (21.11.19 с.) Алдантан Антон Аммосов ааспыт үйэ 50-60-с сылларыгар Саха сиригэр киин уобаластартан эдэркээн нуучча кыргыттара, уолаттара кэлэн нэһилиэнньэни үөрэппит, эмтээбит үтүөлэрин иһин Дьокуускай куоракка Доҕордоһуу болуоссатыгар, эбэтэр анал сквергэ памятник туруорарга этии киллэрбит. Кини этиитин өйөөн Николай Николаев бу барахсаттарга өйдөбүнньүк турара саамай сөптөөҕүн итэҕэтиилээхтик дакаастаан суруйбут (“Туймаада”, 05.12.19 с.). А.Аммосов маладьыас! Бу кини иккис суруга.
Дьокуускайга учууталга пааматынньык туруоруллар буолбутун истэн үөрбүтүм, “А.Аммосов этиитин былаастар ылыммыттар” дии санаабытым. Учууталга сүгүрүйүү бэлиэтэ “Учууталга пааматынньык” бырайыак А.Азаров аатынан үөрэхтээһин тэрилтэлэрин өйүүр пуонда көҕүлээһининэн, “Саханефтегазсбыт” ААО салайааччыта Игорь Никитин тэрийиитинэн 2013 сыллаахха алтынньыга учуутал күнэ буолуон иннинэ туруоруллубута. Боруонсаттан кутуллубут пааматынньык СӨ норуодунай худуоһунньуга, скульптор Максим Павлов эскиһинэн Улан-Удэ куоракка оҥоһуллубут этэ. Пааматынньыгы көрөн баран хайдах эрэ хомойо, бэйэбин албыннаппыт курдук санаабытым.
Биһиги дьиэ кэргэн 1952 сыллаахха Булуҥ улууһун Сииктээх нэһилиэгэр көһөн тиийбиппит. Ийэм, Винокурова Марфа Фёдоровна, 3 кылаастаах оскуолаҕа учууталынан анаммыта. Ол кэмҥэ Сииктээххэ Надежда Ивановна диэн учуутал уонна Алла Владимировна диэн биэлсэр эдэркээн нуучча кыргыттара (араспаанньаларын умнубуппун) үлэлии сылдьаллара. Биһиги кэлиибитигэр кинилэр хайы-үйэҕэ сахалыы саҥарар, наадаларын быһаарсар буолбут этилэр.
Надежда Ивановна: “Мин Москва аттыгар баар Тула диэн бу эһиги бултуур ТОЗ сааларгытын оҥорор собуоттаах куоракка төрөөбүтүм”, – диэн киэн тутта кэпсиирин 5-6 саастаах бэдик өйдөөн хаалбыппын. Сүрдээх аламаҕай, үтүө майгылаах, үөрэтэр оҕолорун тапталын, дьон-сэргэ ытыктабылын ылбыт барахсан этэ. Кини 1954 сыллаахха, мин “0” кылааска үөрэнэ киириэм иннинэ болдьоҕо бүтэн дойдутугар төннүбүтэ, онон киниэхэ үөрэммэтэҕим. Надежда Ивановна “Иссык-Куль” теплоходунан Дьокуускайга айанныырыгар Сииктээх дьоно бары биэрэккэ атаара киирбиттэрэ. Ийэм: “Надя кыыс улаханнык долгуйан, уйадыйан хараҕыттан уу-хаар баһан быраһаайдаспыта”, – диэн ахтара.
Орто оскуоланы Күһүүргэ 1966 сыллаахха бүтэрбитим. Улахан кылаастарга биһигини эмиэ соҕурууттан кэлбит хас да учуутал: нуучча тылын уонна литературатын – Бурякова Ольга Васильевна (Рязань), английскай тылы – Павлова Валентина Алексеевна (Коломна), математиканы – Калаева Людмила Михайловна (Иваново) үөрэппиттэрэ. Барахсаттар дойдуларын таптыыллара, ахталлара кэпсээннэригэр биллэрэ.
Ольга Васильевна үрдүк үөрэх кыһатын саҥардыы бүтэрбит, биһигиттэн аҕыйах сыл аҕа саастаах, наһаа сэмэй майгылаах кыыс этэ. Бастакы уруоктарыгар биһигиттэн кыбыстар, толлор да курдуга. 11-с кылааска үөрэнэрбитигэр биһиги 19-22 саастаах сиппит-хоппут дьон этибит буоллаҕа. Биир дойдулааҕа, Сергей Есенин туһунан аан бастаан киниттэн истибитим. Ольга Васильевна Есенин айылҕаны, дойдуга тапталын хоһуйар хоһооннорун биһиэхэ нойосуус ааҕара.
Валентина Алексеевна Дмитрий Донской Куликово хонуутугар Мамай сэриитин кытта кыргыһыытыгар Коломна олохтоохторо дьоһуннаах кыттыыны ылбыттарын киэн тутта кэпсиирэ. Математика учуутала Людмила Михайловна кэргэнэ авиапорт үлэһитэ буолан бөһүөлэк хоту кырыытыгар авиапорт оройуонугар олорбуттара. Ол оскуолаттан бэйэтэ 1,5-2 биэрэстэлээх сир. Барахсан, сарсыарда аайы силлиэ-тыал быыһынан, хаар-кырыа бүрүнэн үлэтигэр кэлэрин аһына-сөҕө көрөрбүт. Хотугу Муустаах байҕал кытылыгар тайаан сытар буурҕалаах-силлиэлээх Булуҥ улууһун табаһыт, балыксыт оҕолоругар сырдыгы, билиини тарҕаппыт, бэйэлэрин ту´унан µтµ³ ³йд³бµлµ хаалларбыт учууталларга махталбыт муҥура суох.
Билигин өйдөөн көрдөххө, киһи сөҕөрө диэн, кэлии учууталлар, эмчиттэр үксүлэрэ кэрэ аҥаардар эбиттэр. Кинилэр төрөөбүт Ийэ дойдуларын дьиҥнээх патриоттара буолалларын, үөрэммит идэлэрин таптыылларын, интернационализм идеятыгар бэриниилээхтэрин эҥкилэ суох үлэлэринэн дакаастаабыттара. Ханнык да ыарахаттартан чаҕыйбакка, үҥсэргээбэккэ, ытаабакка, дьоруойдуу үлэлээн хоту сир дьонун-сэргэтин тапталын, махталын ылбыттара. Онон Антон Аммосов этиитин икки илиибинэн өйүүбүн.
Ил Дархаммыт А.С.Николаев үүммүт сылы “Патриотизм сылынан” биллэрдэ. Саха Өрөспүүбүлүкэтин 100 сыллаах үбүлүөйүн көрсө Сэргэлээххэ, устудьуон куоратын таһыгар тутуллуохтаах саҥа “Үүнэр көлүөнэ пааркатыгар” нуучча кыыһыгар – Учууталга, Эмчиккэ үйэлэргэ умнуллубат өйдөбүнньүк туруоруохха. Дьэ, бу буолуо этэ биһиги кинилэр дьоруойдуу быһыыларын, патриотизмнарын билиниибит, кинилэр сырдык ааттарыгар сүгүрүйүүбүт.
Константин СТРУЧКОВ.
Дьокуускай.
