
“Туймаада” хаһыакка (19.01.2019) “Сэрии сылын сэмэй оҕолоро” диэн ыстатыйа таһаарбытым. Ол ыстатыйабар: “…мин аҕам Гаврил Федотович Нелунов Тааттатааҕы РОНО (Районный отдел народного образования) сэбиэдиссэйэ буола олорон 1938 сыллаахха атырдьах ыйын 18 күнүнээҕи уурааҕынан Ытык-Күөлгэ саҥа аһыллар библиотека бастакы сэбиэдиссэйинэн Балыпаат баай сиэнин Михаил Григорьевич Слепцову Якутскайга реальнай училищены, салгыы Москваҕа Щанявскай аатынан университеты бүтэрбит киһини анаабыт эбит. Маннык дьаһаллар (баайдары өйөөһүн) кэнники аҕам тус олоҕор тугунан дьайан тахсыбытын сэрэйиэххэ сөп. Өскөтүн сүппүт биир докумуон көстөрө буоллар сээбэҥнээбэккэ аҕам туһунан суруйуом этэ. Оччоҕо букатын атын өйдөбүл баар буолуо этэ”, – диэн тылларынан түмүктээбитим.
Ити кэнниттэн М.Г. Слепцов төрөппүт кыыһа аҕатын туһунан ыйыталаһа миэхэ төлөпүөннүү сылдьыбыта. Ол туспа тиэмэ. Халыйбаппын. Көстүбэтэх кэтэһиилээх докумуон аҕыйах хонуктааҕыта Национальнай архыыпка (Ф.57.Оп. 2. Д. 38) хараллан сытара көһүннэ. Онон эппит тылбар турабын. Архыып докумуонугар тирэнэн аҕам туһунан ахтан ааһарга сананным.
Бастатан туран, 2011 сыллаахха “Бичик” кинигэ кыһатыгар 400 ахсаанынан тахсыбыт, историческай наука кандидата Афанасий Афанасьевич Павлов “Семен Сюльский – жизнь в борьбе” диэн кинигэтин ылан көрүөҕүҥ. Онно 22-с сирэйгэ бу курдук суруллубут: “…Аналогичный вопрос рассмотрели учителя Таттинского района, где с докладом выступил заведующий РОНО Г.Ф. Нелунов. Он сказал, что “образовательный уровень учителей не отвечает современным требованиям – 60% имеют нищее и неполное среднее образование, РОНО недостаточно занимается самоподготовкой учителей, а учителя живут и работают в трудных условиях…” Представитель НАРКОМПРОСА подверг доклад Нелунова резкой критике за то, что “он проявил классовую близорукость, не привел фактов о вредительстве контрреволюционеров, не раскрыл происки врагов народа, не указал на их антисоветскую деятельность”. Вскоре Г.Ф. Нелунов был освобожден от занимаемой должности”.
Аахтыгыт. Ол аата мин аҕам – Гаврил Федотович аҥардас “норуот өстөөхтөрүн” арыйбатаҕын буруйугар дуоһунаһыттан босхоломмут. Дьэ, ити! Ылбычча киһи тута өйдөөбөт айдааннаах кэмэ ааҥнаан, айбардаан ааспыт эбит. Хата, хаайыллыбатаҕар махтал.
Бу быһылаан биһиэхэ, оҕолоругар, аймахтарыгар элбэҕи этэр. Ити бириэмэҕэ Тааттаҕа кырдьык репрессия үгэннээбит кэмэ этэ. Сотору-сотору үөһээттэн “норуот өстөөҕүн бул” диэн сорудах түһэр. Ол аайы аҕам “мин салайар тэрилтэбэр “норуот өстөөҕө суох” диэн хардаран испит, өссө аһара баран, үөһээ ахтыллыбыт баай төрүттээх киһини үлэҕэ ылбыт. Ол түмүгэр “сэргэҕэ суох” диэн матыыптаан үлэтиттэн муус ураҕаһынан үүрүллүбүт. Ити этиллибит барыта кини чиэһинэй уонна көнө сүрүннээҕин туоһулуур. Өскөтүн биир эмэ хара мэҥ баара эбитэ буоллар, уруккуттан эккирэтиһэн хатыһар тулалыыр дьоно былыр үйэҕэ хостоон таһаарбыт буолуо этилэр. Ол суох.
Ити үрдүнэн, аны аҕам ойуун төрүттээҕэ кини олоҕор моһол буолбута. 2018 cыллаахха Ытык-Күөлгэ тахсыбыт “Уолба нэһилиэгэ” диэн кинигэни көр. Онно былыр, уон ахсыс үйэҕэ олорон ааспыт Дойомпо ойуун туһунан биир ис хоһоонноох 3 ааптар ыстатыйата бэчээттэммит. Этэргэ дылы, үһүйээн хаһан даҕаны, ханна баҕарар эбиилээх-сабыылаах, самсыктаах буолааччы. Ону сүүс бырыһыан ылынар билиҥҥи үйэҕэ сөбө суох. Манна, мин санаабар, арыый сэрэхтээхтик, сиэрдээхтик, оттомноохтук сыһыаннаһар ордуга чахчы. Бу үһүйээннэр кинигэ кэннигэр хос быһаарыылаах – Омуос баай уонна Дойомпо ойуун күөн көрсүһүүлэрин киллэрбиттэрэ буоллар ордуга хааллаҕа. Инньэ гынан кинигэ ааҕааччыларга табыгаһа суох өйдөбүлү үөскэттэ – бүтүн нэһилиэк историята “аатын ааттаппат” ойуунтан саҕаланара сатаҕай да, кэрэгэй да. Былыргыттан быйылга диэри нэһилиэги быыбарнай кинээс баһылаан-көһүлээн кэллэҕэ. Арай Уолбаҕа (былыргыта Дьөҥкүүдэй) кыахтаах бас-көс кинээс суоҕар дылы…
Билигин Г.Ф. Нелунов үлэтиттэн уһуллубутугар төннүөҕүҥ –1939 сылга. Кэмигэр сорохтор курдук “Дьаарай Тороскуустары” садаҕалаабатах, эрэлэ суох киһини ханнык да үлэҕэ чугаһаппаттар, онно эбии араас хобу-сиби тарҕаталлар. Хата, ону тута өйдөөн аҕам атын суолу тутуһар, кини үөрэҕин салгыы соҕуруу түһэр. Москва аттыгар Калининградтааҕы педагогическай институкка киирэн үөрэнэ сырыттаҕына, Аҕа дойду сэриитэ саҕаланан дойдутугар төннөн кэлээт, Кэбээйигэ РОНО сэбиэдиссэйинэн хас да сыл эҥкилэ суох үлэлиир. Ахтылҕаннаах Уолбатыгар 1947 cыллаахха эргиллэр уонна оскуолаҕа өр сылларга дириэктэрдиир.
Түмүкпэр, ити мин аҕам репрессия кэмигэр үлэтигэр охсууну ыла сылдьыбытын саҥардыы биллим. Бу туһунан кимиэхэ да, эгэ оҕолоругар быктарбат нүһэр киһи этэ. Аймалҕаннаах, булкуурдаах кэмҥэ кими да түһэн биэрбэтэҕэ архыып докумуонунан дакаастанна. Тоҕо ааспыты хаһыстыҥ диэн ыйытыыга мин маннык эппиэттиибин: аҕам төрдүгэр ойуун баара буруйа буолбатах. Саха өйдөбүлүгэр ойуунунан сирэй-харах анньыы бэйэҕэ куһаҕаны оҥостуу. Ити биирэ. Иккиһэ, өссө төгүл тоһоҕолоон этэбин, Тааттаҕа буолбут репрессияҕа аҕам ханан да кыттыспатах, суобаһа ыраас, дууһата чэпчэки. Онон билиҥҥи көлүөнэ дьоно сымыйа уорбалааһыны тохтотоллоро сөптөөх уонна сиэрдээх.
Хаартыскаҕа: бииргэ төрөөбүт быраатынаан
И.Ф. Бахсыытаптыын (аймахтарыгар иитиллибит).
Г.Ф. Нелунов уҥа турар.
Үһүс уола Иван НЕЛУНОВ.
tuymaada.ru